Co to jest catfishing?

W czasach, kiedy duża część życia przeniosła się do internetu, szukanie partnerów często odbywa się przez aplikacje randkowe. Poznanie ciekawej osoby we własnym otoczeniu to niełatwe zadanie, zwłaszcza, jeśli pracujesz zdalnie i wychodzisz tylko na spacer czy zakupy. Nic więc dziwnego, że portale matrymonialne przeżywają obecnie rozkwit popularności. Niestety, internetowe znajomości mają jedna poważną wadę – brak wiarygodności.

Czy osoba poznana przez internet jest rzeczywiście taka, za jaką się podaje? Czy przesłane zdjęcia i informacje są zgodne z prawdą? W kim naprawdę się zakochujesz, korzystając z Tindera, Happn czy Badoo? Niestety, okazuje się, że tworzenie całkowicie fałszywych profili to nierzadka sytuacja. Zjawisko doczekało się nawet swojej nazwy – catfishing.

Na czym polega catfishing?

Termin “catfishing” został użyty po raz pierwszy przez producenta filmowego Nev’a Schulman’a, który sam padł ofiarą internetowego oszustwa. Jego rzekomo 19-letnia rozmówczyni okazała się być 40-letnią gospodynią domową, a w prowadzenie konwersacji angażowała się cała jej rodzina. Mąż kobiety, zainspirowany mitem z powieści Henry’ego Nevinsona o dorszach i sumach (z ang. catfish), porównał go do zaistniałej sytuacji, używając słowa “catfishing”. Nazwa okazała się być tak trafna, że w krótkim czasie zyskała na popularności, a sam problem stał się coraz bardziej powszechny.

Czym właściwie jest catfishing? W wielkim skrócie, oznacza podszywanie się pod kogoś w internecie. Może przybierać różne poziomy zaawansowania – od utworzenia fałszywego konta i wrzucenia kilku nieprawdziwych fotek, po organizowanie całych sztucznych kręgów społecznych, które mają na celu oszukanie konkretnej osoby.

Jakie są motywy catfishingu?

Za catfishingiem kryje się wiele intencji – mniej lub bardziej uzasadnionych moralnie. Dlaczego oszuści rozkochują w sobie nieznane osoby, podszywając się pod kogoś innego? Powody mogą być różne:

• Wyłudzenia finansowe

Nielegalne zdobycie czyiś pieniędzy to bardzo częsty motyw catfishingu. Jak to się odbywa? Oszust wzbudza zaufanie ofiary, angażuje ją emocjonalnie, a następnie podaje jej sfabrykowaną historię, np. o nagłym wypadku i potrzebie pieniędzy na powrót do domu, o ciężkiej chorobie itp. Jeśli okłamywana osoba zdecyduje się na przelanie pieniędzy, szanse ich odzyskania są bardzo niskie.

• Szantaż

Jeśli padniesz ofiarą szantażu catfishera, konsekwencje mogą być znacznie poważniejsze, niż utrata pieniędzy. Oszuści celują zazwyczaj w osoby, które mają partnerów lub rodziny i ujawnienie internetowej znajomości mogłoby prowadzić do rozpadu tych związków. Sprawcy dążą do uzyskania kompromitujących materiałów – rozmów, zdjęć, nagrań, a następnie grożą ich ujawnieniem.

Szantażowanie ma często związek z wyłudzeniami finansowymi. Zastraszona ofiara płaci, licząc, że intymne informacje o niej pozostaną ukryte. Niestety, zwykle jest to błędne koło, dlatego dużo lepiej przełamać wstyd i zgłosić sprawę.

• Zemsta

Ludzie bywają pamiętliwi – przekonały się o tym niektóre ofiary catfishingu. Twój były może stworzyć fałszywe konto, aby dotrzeć do Ciebie i “ukarać” za porzucenie lub nieodwzajemnienie uczucia. Flirtuje tylko po to, aby skrzywdzić – tak, jak sam czuł się skrzywdzony.

• Poczucie władzy

Manipulowanie ludźmi daje poczucie władzy i wydaje się nie mieć żadnych konsekwencji, gdy pozostaje się nierozpoznanym. Tacy catfisherzy mają satysfakcję z możliwości grania z czyimiś emocjami i tworzenia silnej relacji bez jej prawdziwego odwzajemniania.

• Testowanie i zabawa w detektywa

Ten motyw kieruje osobami podejrzliwymi, które nie mają zaufania do swojego partnera. Fałszywe, atrakcyjne konto na portalu randkowym ma pomóc w sprawdzeniu wierności bliskiej osoby. Czy to środek korzystny dla rozwoju relacji? Wątpliwe.

• Nieśmiałość

Wstydliwi ludzie często nie mają odwagi, aby ujawnić swoje uczucia i zbliżyć się do kochanej osoby. Catfishing daje im tę możliwość w ochronnej przestrzeni fałszywej tożsamości. Substytut prawdziwego związku zaspokaja potrzeby emocjonalne na jakiś czas, jednak w dłuższej perspektywie to ślepa uliczka. Gdy tylko nadejdzie pora na spotkanie w rzeczywistości, wszystkie szanse na związek znikną.

• Rozrywka

Catfishing może nie mieć większych przyczyn – czasem wystarczy nuda i chęć zabawienia się. W nawiązywaniu kontaktu bez pozostania rozpoznanym jest coś kuszącego – to swego rodzaju przygoda, wyzwanie – “czy dam radę kogoś w sobie rozkochać?”.

• Samotność

Osobom samotnym wystarczy nawet namiastka prawdziwej znajomości, aby poczuć się lepiej. Dobrze zbudowany fałszywy profil pozwala łatwiej znaleźć kontakty, niż w prawdziwym świecie. Niestety, taki lek na samotność nie daje długotrwałych ani dobrych rezultatów.

Jak rozpoznać catfishing?

Zawsze, gdy zawierasz internetowe znajomości, zachowaj ostrożność i dystans, zanim bliżej poznasz nową osobę. Istnieje kilka wskazówek, które pomogą Ci rozpoznać catfishing. Przemawiają za nim:

• Przesadnie atrakcyjny profil

Nieskazitelny wygląd, wyjątkowa praca, bogactwo, świetny styl życia, częste podróże… Nagromadzenie wszystkich tych cech w jednym koncie powinno wzbudzić Twój niepokój.

• Wymuszona relacja

Nowopoznana osoba bardzo często do Ciebie pisze, wcześnie ujawnia dane osobowe i deklaruje poważne uczucia? Bądź ostrożny i czekaj na rozwój sytuacji.

• Niespójne informacje

Podczas rozmów zauważasz luki i niespójności w historii życia Twojego rozmówcy? Wszelkie wymówki i niejasne stwierdzenia mogą świadczyć o catfishingu.

• Słaba znajomość języka

Poznany przed chwilą obcokrajowiec okazuje się kiepsko mówić we własnym języku? Najprawdopodobniej masz do czyniania z oszustem.

• Zaskakująca zgodność

Kiedy randkowicz bezkrytycznie popiera każdą Twoją wypowiedź, nie wpadaj w entuzjazm. Nienaturalna zgodność świadczy w tym wypadku na niekorzyść rozmówcy.

• Prośba o pieniądze

Unikaj przesyłania jakichkolwiek kwot choćby z tego powodu, że przelew ujawnia pewne informacje o Tobie. Jeśli spotkasz się z taką prośbą, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo oszustwa.

• Unikanie rozmów wideo

Takie zachowania powinny szybko wzbudzić Twoją czujność – niechęć do wideo rozmowy świadczy o tym, że poznana osoba ma coś do ukrycia.

• Prośba o intymne materiały

Randkowicz namawia Cię do przesłania zdjęć w negliżu lub prosi o rozebranie się i zaangażowanie w intymne czynności na wideo? Podwój czujność lub od razu zerwij kontakt, zwłaszcza jeśli druga osoba nie pojawia się na czacie wideo.

• Absurdalne historie

Twój rozmówca opowiada Ci niesamowite historie ze swojego życia, które z czasem stają się coraz bardziej absurdalne? Bardzo prawdopodobne, że masz do czynienia z catfisherem, którego poniosła wyobraźnia.

• Szybka zmiana kanału komunikacji

Zachowaj szczególną ostrożność, gdy ktoś, z kim dopiero zaczynasz rozmawiać, chce szybko przenieść konwersację na e-mail lub telefon.

• Złe przeczucia

Czasami nie jesteś w stanie stwierdzić, co dokładnie Cię niepokoi, jednak dana osoba nie wzbudza Twojego zaufania. W takich wypadkach lepiej wierzyć intuicji.

Co zrobić, aby potwierdzić lub wykluczyć catfishing?

Podejrzewasz, że profil Twojego rozmówcy jest fałszywy? Masz dwie opcje – od razu zerwać kontakt lub dokładniej zbadać tę osobę. Na co warto zwrócić uwagę?

• Sprawdź profil

Przyjrzyj się dokładniej profilowi osoby, z którą rozmawiasz. Jeśli jest zupełnie nowy, ma tylko kilka zdjęć, brakuje zdjęć ze znajomymi, wstrzymaj się z rozwijaniem znajomości.

• Sprawdź zdjęcia

Fotografie to jedno z podstawowych narzędzi, jakich catfisher używa do stworzenia fałszywego profilu. Gdy coś Cię niepokoi, przyjrzyj się im dokładnie pod kątem podejrzanych zmian, np. powiększając za pomocą odpowiedniego oprogramowania.

• Zweryfikuj autentyczność zdjęć

Osoby tworzące fałszywe profile często posługują się kradzionymi zdjęciami. Wykorzystaj wyszukiwarkę grafiki Google i sprawdź, gdzie obraz jest jeszcze używany.

• Przeanalizuj wypowiedzi

Oszuści kradną nie tylko zdjęcia – mogą kraść całe opisy profili, a nawet wypowiedzi, które do Ciebie kierują. Gdy masz wątpliwości, skopiuj tekst do wyszukiwarki i upewnij się, czy to nie plagiat.

• Poszukaj informacji o osobie

Skorzystaj np. z mediów społecznościowych, aby zweryfikować podejrzany profil.

• Zweryfikuj obcokrajowców

Kiedy ktoś podaje się np. za rodowitego egipcjanina, powinien dobrze znać język i sytuację swojego kraju. Wykorzystaj internet i sprawdź prawdziwość wypowiedzi rozmówcy.

• Poproś o rozmowę wideo

Oszuści unikają ich jak ognia. Przeprowadzenie rozmowy wideo pomaga rozwiać wiele wątpliwości. Jeśli ktoś obiecuje Ci taką rozmowę, ale ostatecznie za każdym razem znajduje wymówkę, najprawdopodobniej ma coś do ukrycia.

• Sprawdź lokalizację

Możesz upewnić się, czy adres IP rozmówcy pochodzi z kraju. W tym celu wyślij mu e-maila i czekaj na odpowiedź. Następnie, zapisz odpowiedź na dysku i otwórz ją w notatniku. Z nagłówków odczytaj adres IP i sprawdź w internecie jego geolokalizację.

Co zrobić, jeśli zakochałeś się w oszuście?

Po pierwsze, odetnij wszelki kontakt, zablokuj konto i użyj filtrów spamu. Jeśli padłeś ofiarą zastraszania, poniosłeś szkodę finansową lub podałeś oszustowi swoje dane osobowe, skopiuj całą korespondencję na nośnik danych i wykorzystaj ją do zgłoszenia sprawy na policję.

Niestety, nie ma prawnego środka na straty czysto emocjonalne. Udawanie kogoś w internecie generalnie nie jest przestępstwem, o ile nie dojdzie do wyłudzeń lub szantażu.

Jeśli dana osoba nadal się z Tobą kontaktuje, mimo że jasno wskazałeś, że sobie tego nie życzysz, możesz podjąć kroki prawne i skorzystać z art. 190a kk o uporczywym nękaniu. W praktyce jednak, najlepszym sposobem okazuje się zwykle niereagowanie i ignorowanie wszelkich prób kontaktu. W większości przypadków problem szybko się kończy.

Czy catfish jest karalny?

Z moralnego punktu widzenia, catfishing jest bardzo nieetyczny – niezależnie od tego czy jego celem jest wyrządzenie komuś krzywdy czy też traktowany jest jako czysta „zabawa„. Z prawnego punktu widzenia tylko to pierwsze ma szansę zakwalifikować się jako przestępstwo. I dzieje się tak już w momencie rozpoczęcia konwersacji – nawet jeśli ofierze jeszcze nic się nie stało. Wystarczy sam zamiar wyrządzenia komuś jakiejkolwiek szkody.

Aby łatwo zobrazować różnicę posłużymy się przykładami:

• catfishingiem jest podszywanie się pod inną (nawet nieistniejącą) osobę i próba wyłudzenia pieniędzy od rozmówcy (np. często spotyka się metodę oszustwa na spłatę długów i bilet lotniczy do kraju),
• catfishingiem nie jest podanie fałszywych danych w celu utworzenia konta na portalu, aby sprawdzić np. wierność danej osoby.

W prawie catfishing to celowa kradzież tożsamości prowadząca do wyrządzenia szkody. Zgodnie z artykułem 190a par. 2 kodeksu karnego za takie działania grozi do trzech lat więzienia. Jednak aby postawić catfisherowi zarzuty, trzeba pamiętać o zebraniu solidnego materiału dowodowego. 

Jak jeszcze chronić się przed oszustwami internetowymi?

Jak widzisz, zachowanie ostrożności to konieczność podczas kontaktu za pośrednictwem internetowych platform randkowych lub gdy nieznajomy próbuje się z Tobą zaprzyjaźnić w mediach społecznościowych, np. na Facebooku. Aby zachować swoją prywatność w internecie, warto również sięgnąć po odpowiednie środki ochrony, które proponują nam najnowsze technologie. Podstawowy to dobry antywirus sprawdzonej marki, np. Bitdefender, Norton, Panda, ESET lub McAfee.