Trwałe usuwanie danych z dysku – jak to zrobić?

Chcesz usunąć pliki z dysku w taki sposób, by nikt nie był w stanie ich odzyskać? Trwałe czyszczenie danych z dysku przydaje się w różnych sytuacjach – przede wszystkim, gdy sprzedajesz niepotrzebne już urządzenie, ale też, gdy oddajesz sprzęt do serwisu, przekazujesz innej osobie itp. 

Ma to szczególne znaczenie w przypadku firm, które przechowują na swoich dyskach wiele danych osobowych pracowników, klientów i kontrahentów, chronionych przepisami RODO. Jednak nawet jeśli nie prowadzisz firmy, zapewne nie chcesz, aby osoba, która kupi od Ciebie laptopa, odzyskała i oglądała Twoje zdjęcia, filmy, dokumenty czy pliki przeglądarki, w których zapisałeś swoje hasła.

Dowiedz się, czym różni się zwykłe kasowanie plików od trwałego usuwania danych i jakiej metody użyć, aby mieć pewność, że nikt nie poradzi sobie z ich odzyskaniem.

Usuwanie danych a typy napędów

Na początek warto uświadomić sobie, że zwykłe kasowanie plików za pomocą kliknięcia przycisku “usuń” wcale nie działa tak, jak się to na pierwszy rzut oka wydaje. Takie pliki trafiają do kosza, w dalszym ciągu są więc zapisane na dysku. Aby pliki zwolniły przestrzeń dyskową, trzeba regularnie opróżniać kosz. Jednak nawet wtedy pliki w większości przypadków nadal da się odzyskać.

Twój komputer po opróżnieniu kosza nadal posiada w swojej pamięci ślady po usuniętych plikach. Te ślady mogą mówić wiele o Tobie, Twojej firmie i osobach z nią związanych – dlatego warto zawczasu zadbać o możliwość ich całkowitego, trwałego usunięcia.

Kasowanie plików różni się w zależności od rodzaju dysku, jakiego używasz. Łatwiej jest to zrobić na dyskach SSD, co jednak również swoje wady. Na dyskach HDD kasowanie plików jest nieco bardziej skomplikowane.

Usuwanie danych z dysku HDD

W przypadku dysków HDD zapis i odczyt odbywa się na ścieżkach podzielonych na sektory. Dla przyspieszenia tego procesu tworzone są mapy dysku, w których poszczególne dane są przypisywane do sektorów. Sektory oznacza się tzw. flagami.

Opisany powyżej mechanizm działania dysków HDD ma ogromne znaczenie podczas kasowania plików. Otóż, gdy kasujesz jakiś plik na dysku HDD, w rzeczywistości nie zostaje on wcale fizycznie usunięty z dysku. Otrzymuje tylko odpowiednią flagę, która stanowi informację, że w razie potrzeby można w tym miejscu umieścić nowe dane. Takie rozwiązanie znacznie przyspiesza wykonywanie operacji na dysku, jednak wiąże się z tym, że dane znacznie trudniej trwale usunąć.

Na dyskach HDD znacznie łatwiej jest więc nadpisać dane, niż je wyczyścić. Ma to swoje zalety – w przypadku przypadkowego skasowania danych lub częściowego uszkodzenia dysku HDD dane daje się zwykle bez przeszkód odzyskać. Jeśli jednak chcesz trwale usunąć dane, trzeba kilkukrotnie nadpisać dany sektor, na którym się znajdowały, żeby nie można było ich przywrócić. Niestety, nie da się samodzielnie wybrać sektora, gdzie trafi nowy plik. Dlatego by oczyścić trwale dysk HDD, należy posłużyć się odpowiednim narzędziem.

Warto tu zaznaczyć, że formatowanie dysku nie jest tu skutecznym i pewnym rozwiązaniem. Gdy formatujesz dysk HDD, oprogramowanie zapisuje nową, pustą strukturę katalogu, a w niektórych przypadkach zmienia również rozmiar klastrów, na które system operacyjny dzieli dysk. Nie oznacza to jednak całkowitego usunięcia danych z dysku, które w dalszym ciągu można odzyskać za pomocą odpowiedniego oprogramowania.

Trwałe usunięcie plików z dysku HDD jest więc możliwe wyłącznie poprzez wielokrotne ich nadpisanie. Nie da się jednak zrobić tego ręcznie, ponieważ nie masz wpływu na to, na który sektor trafi nowy plik.

Usuwanie danych z dysku SSD

Konstrukcja dysków SSD znacznie różni się od dysków HDD. W ich przypadku wielokrotne nadpisywanie nowymi informacjami nie sprawdzi się, a nawet może doprowadzić do uszkodzenia napędu.

W przypadku dysków SSD, dane znacznie łatwiej jest usunąć, niż nadpisać. Dysk SSD wykorzystuje do przechowywania danych nieulotną pamięć flash. Jej pracą zarządza wewnętrzne oprogramowanie oraz sterownik napędu. Sprawia to, że z poziomu systemu operacyjnego nie ma dostępu do poszczególnych komórek pamięci, w których znajdują się dane.

Dysk SSD przekazuje systemowi operacyjnemu wirtualny obraz struktury dysku – nie ma on jednak nic wspólnego z wewnętrzną organizacją danych w kościach pamięci. Wewnętrzna konstrukcja dysku SSD wynika z właściwości pamięci flash. Składa się ona komórek pamięci, które można zapisać określoną ilość razy. Aby zapobiec zbyt częstemu używaniu tych samych komórek, pamięć SSD wykorzystuje odpowiednie algorytmy, aby równomiernie rozkładać dane pomiędzy wszystkie komórki.

Jeśli jakaś komórka przekroczy ilość cykli zapisu, zostaje przeniesiona do tzw. obszaru spare area, czyli przestrzeni z pulą zapasowych komórek, która stanowi około 7% dostępnej pamięci dysku SSD.

Aby faktycznie usunąć wrażliwe dane z dysku SSD, należy skorzystać z mechanizmu secure erase. Jest to operacja kasowania wykonywana bezpośrednio przez kontroler i oprogramowanie wewnętrzne dysku SSD. Każda komórka pamięci zostaje wyzerowana, po czym kontroler oznacza wszystkie bloki jako puste i uwalnia zgromadzone w nich ładunki elektryczne. Dane zostają bezpowrotnie usunięte.

Czego użyć, by mieć pewność, że dane z dysku zostały trwale usunięte?

Aby trwale usunąć dane z dysku, należy skorzystać ze specjalnego programu – niszczarki plików. Usuwa ona dane z dysku w taki sposób, że nie jest już możliwe ich odzyskanie.

Większość niszczarek plików jest bardzo łatwa w obsłudze. Wystarczy odnaleźć folder lub plik, który chcesz usunąć i kliknąć go prawym przyciskiem myszy. Następnie należy wybrać “zniszcz trwale za pomocą…”, potwierdzić operację i poczekać chwilę na zakończenie procesu niszczenia danych.

Proces usuwania danych za pomocą niszczarki jest więc dla użytkownika bardzo podobny do zwykłego kasowania. Masz jednak pewność, że pliki zostały całkowicie usunięte i że nikt nie uzyska już do nich dostępu.

Za pomocą niszczarki plików możesz również czyścić całe dyski. Sposób obsługi może się różnić w zależności od wybranego programu, jednak zwykle nie przysparza on większych trudności nawet niedoświadczonym użytkownikom.

Co dzieje się z danymi w niszczarce?

Podczas procesu kasowania, niszczarka na początku lokalizuje, gdzie dokładnie plik jest umieszczony na dysku – niezależnie od tego, czy jest to dysk HDD, czy SSD. Chodzi o miejsce, gdzie jest on fizycznie umiejscowiony – a nie miejsce widoczne w eksploratorze plików.

Gdy plik zostanie zlokalizowany, niszczarka podejmuje następujące kroki: usuwa dane, nadpisuje pozostałe po nich miejsce nic nieznaczącymi informacjami, je również usuwa i cały proces powtarza wiele razy.

Po zakończeniu pracy niszczarki, w danym sektorze znajdują się więc dane bez znaczenia, które tylko zajmują miejsce, ale są bez wartości. Dzięki temu, Twoje dane nie są już dostępne i nie da się ich już odzyskać.

Oprócz dysków HDD i SSD, niszczarki możesz używać także na pendrive’ach, dyskach przenośnych i kartach pamięci, aby mieć pewność, że poufne dane pozostaną poufne.

Dlaczego warto trwale usuwać dane z dysków?

Dane, których ślady pozostaną na dysku, mogą stanowić łakomy kąsek dla wielu osób. Szczególną ostrożność powinni zachować właściciele firm. Na firmowych komputerach są zwykle przechowywane liczne poufne informacje, np. dane osobowe pracowników, klientów i kontrahentów firmy, umowy, projekty, faktury, plany i wiele innych. Nie powinny one trafić w niepowołane ręce – może mieć to dla firmy katastrofalne skutki, łącznie z wysokimi karami finansowymi wynikającymi z przepisów RODO.

Gdy firma wyprzedaje stare sprzęty, niektórzy mogą potraktować to jako okazję do uzyskania interesujących ich danych. Jeśli właściciel nie zadba przed sprzedażą o właściwe wyczyszczenie dysków, wyciek danych i informacji na temat firmy może doprowadzić do przejęcia ważnych planów czy informacji dotyczących firmy i skutkować utratą wizerunku czy przewagi konkurencyjnej na rynku.

Prywatni użytkownicy również powinni zadbać o ochronę swoich danych. Prywatne zdjęcia czy filmy, dokumenty osobiste, dane osobowe, zeznania podatkowe – to wszystko informacje, które nie powinny trafić w ręce osób trzecich, które mogą je wykorzystać nawet do szantażu. Weź również pod uwagę, że na komputerze często przechowywane są pliki z hasłami – np. zapisane w przeglądarce. Jeśli sprzedasz sprzęt bez wyczyszczenia takich danych, nowy użytkownik bez trudu dostanie się na Twoje konta.

Zwykłe usunięcie danych nie jest rozwiązaniem – tak skasowane informacje zwykle da się przywrócić za pomocą bezpłatnego programu do odzyskiwania danych. Konieczne jest trwałe usunięcie danych za pomocą niszczarki plików.

Kiedy warto skorzystać z możliwości trwałego usunięcia danych?

Dane powinieneś trwale usuwać z dysku za każdym razem, kiedy zamierzasz przekazać swój sprzęt w ręce osób trzecich. Oto kilka przykładowych sytuacji:

• sprzedaż używanego laptopa,
• sprzedaż używanych firmowych dysków twardych,
• przekazanie komputera innemu pracownikowi w firmie,
• przekazanie urządzenia do naprawy w serwisie komputerowym,
• utylizacja komputera,
• pożyczeni komputera znajomemu.

O trwałym usunięciu danych powinieneś pamiętać również w przypadku pendrive’ów, dysków przenośnych i kart pamięci. Jeśli pożyczasz urządzenie znajomemu, zadbaj zawczasu o pełne zniszczenie danych, które się na nim znajdowały. Ochroni Cię to, gdyby znajomemu przyszło do głowy sprawdzać, co wcześniej znajdowało się na pożyczonym sprzęcie.

Niestety, badania pokazują, że wielu użytkowników, w tym firmy, niedbale podchodzi do kwestii trwałego niszczenia danych na sprzedawanym sprzęcie. Firma Kroll Ontrack przeprowadziła eksperyment, w którym zakupiła za pośrednictwem różnych serwisów 64 dyski twarde. Z połowy nośników udało się bez przeszkód odzyskać dane – m.in. maile, filmy, zdjęcia (również pornograficzne), muzykę, dane firmowe, deklaracje podatkowe, a nawet wyniki badań medycznych i dane teleadresowe. 

Specjaliści z firmy Kroll Ontrack uzyskali również informacje dotyczące  logowań na różnych portalach internetowych, łącznie z hasłami, numerami kont firmowych kart kredytowych. Na sześciu nośnikach znaleziono nawet  hasła dostępu do firmowych serwerów i zasobów w chmurze, pliki PDF z planami inwestycyjnymi i przetargami, zamówienia i faktury.

Podobne wyniki uzyskała firma Kessler International, specjalizująca się w odzyskiwaniu danych na potrzeby procesów sądowych. Zakupiła ona dyski na serwisie e-Bay, z których z ż 40% zawierało dane.

Niszczarka plików – jaką wybrać?

Na rynku znajdziesz wiele programów służących do trwałego niszczenia plików. Są wśród nich zarówno bezpłatne, jak i płatne rozwiązania. Które wybrać?

Wśród darmowych niszczarek plików znajdziesz wiele programów, np.  CCleaner, Odkurzacz, O&O SafeErase czy AdwCleaner. Mogą one mieć dodatkowe funkcje, takie jak np. optymalizacja urządzenia. Używanie ich niesie za sobą pewne ryzyko.

Pamiętaj, że pobranie darmowego narzędzia z internetu zawsze niesie za sobą ryzyko zainfekowania sprzętu nieproszonym gościem, np. wirusem. Jeśli decydujesz się na takie rozwiązanie, zawsze dokładnie sprawdź źródło,  z którego pochodzi program.

Druga kwestia to skuteczność darmowych programów, która często pozostawia wiele do życzenia. Darmowe programy często słabo wypadają w testach – przykładowo, program O&O SafeErase pozostawia nazwy katalogów i plików w głównej tablicy plików. Nie masz więc pewności, czy Twoje pliki faktycznie trwale znikają z dysku po użyciu takiej niszczarki.

Niszczarki, którym możesz zaufać, to z pewnością programy proponowane przez specjalistów w dziedzinie cyberbezpieczeństwa. Stanowią one część pakietów programów antywirusowych, np. Norton, Bitdefender, McAfee, Panda, ESET czy AVG. Warto im zaufać, zapewniając sobie równocześnie kompleksową ochronę sprzętu.

Niszczarka plików to najlepszy sposób na trwałe usunięcie danych z dysku za pomocą oprogramowania. Daje Ci pewność, że Twoich plików nie odzyska nikt. Oprócz niszczarek tego typu jedynym rozwiązaniem są fizyczne metody niszczenia danych z nośników, np. za pomocą demagnetyzacji, lub typowe niszczarki nośników, które dokonują ich mechanicznej utylizacji. Są to jednak metody stosowane zwykle tylko przez większe firmy i mogą być wykorzystane wyłącznie w wypadku, gdy sprzęt nie będzie więcej używany lub sprzedawany.

Pamiętaj – kliknięcie przycisku “usuń” nie wystarczy. Dzięki niszczarce będziesz spać spokojnie – niezależnie od tego, jak ważne dane znajdowały się na dysku, który przekazałeś komuś innemu.